<p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">杜甫詩中的特殊句式</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">原創(chuàng) 蔣紹愚 獨立精神 2024-05-29 08:08 廣東</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">本文作者蔣紹愚教授</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">摘要</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">杜甫詩中的特殊句式和散文差別較大,如果不了解這些特殊句式,就會影響詩的閱讀和理解。杜甫詩中的特殊句式主要有六類。一是特殊話題句,其結(jié)構(gòu)是“話題+V+NP”,話題可以是名詞詞組、動詞詞組、形容詞詞組,在語義上可讀作“V+NP+(之)+話題”。二是特殊“兼語句”,即一個普通動詞帶一個賓語,而在賓語后面又出現(xiàn)一個形容詞,和前面的賓語構(gòu)成主謂關(guān)系。三是關(guān)系語處于特定位置。如果關(guān)系語出現(xiàn)在通常主語、賓語所在的位置上,或者關(guān)系語插入句中,往往會引起誤解。四是倒裝句。在杜詩的注釋中常有人提到“倒裝”。仔細分析,很多都不是倒裝。真正的倒裝是有的,但不太多。五是連貫句。唐詩一般是兩句一聯(lián),一聯(lián)之中的兩句,是兩個獨立的句子。但杜甫詩中,有的一聯(lián)才是一個句子,上句和下句要連起來讀,我們把它稱為“連貫句”。六是二聯(lián)相續(xù)。杜甫詩中有“一與三相續(xù),二與四相續(xù)”和“一與四相續(xù),二與三相續(xù)”兩種情況。當然,詩詞的語言畢竟是一種藝術(shù)的語言,有些句子高度凝縮,很難做出清晰的句子分析。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">關(guān)鍵詞</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">杜詩;特殊話題句;特殊“兼語句”;關(guān)系語;倒裝;連貫句;二聯(lián)相續(xù)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">唐宋詩詞的句式,大多和散文基本相同,只是根據(jù)詩詞的需要略有變化。這些句式并不難懂,不會成為閱讀和理解的障礙。有些句式和散文很不一樣,如果不了解這些句式,就會妨礙詩詞的閱讀和理解。這些句式,我們稱之為詩詞的“特殊句式”。這些特殊句式,在我的《唐宋詩詞的語言藝術(shù)》(蔣紹愚,2023)一書中都已做了分析和說明。在杜甫詩中,這些特殊句式數(shù)量很多。本文以杜甫詩為材料,對這些特殊句式作進一步的討論。杜甫詩有不同版本,本文依據(jù)的是《杜甫全集校注》(蕭滌非主編,張忠綱終審統(tǒng)稿,2014)。詩的題目過長的,只截取前面幾個字。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">圖片</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">本文作者著《唐宋詩詞的語言藝術(shù)》</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">一、特殊話題句</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(一)什么是特殊話題句?</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">在談這個問題之前,先要簡單地說一下一般的話題句。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">一般的話題句,其結(jié)構(gòu)是“話題(topic)+述題(comment)”。如“盤剝白鴉谷口栗,飯煮青泥坊底芹”(杜甫《崔氏東山草堂》),兩句都是話題句,“盤”和“飯”是話題,是陳述的對象,后面是述題,敘述“盤(盤中)”如何如何,“飯”如何如何。“飯煮青泥坊底芹”這句,意思是飯是和青泥坊的芹一起煮的?!帮垺辈皇莿幼鞯陌l(fā)出者,而是陳述的對象?!爸笄嗄喾坏浊邸笔鞘鲱},是對“飯”的陳述。這種句子不難理解。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">但特殊話題句的結(jié)構(gòu)和意義都和一般話題句不同。請看下面兩個例句:</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(1)飯抄云子白,瓜嚼水精寒。(《與鄠縣源大少府宴渼陂得寒字》)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(2)魚知丙穴由來美,酒憶郫筒不用酤。(《將赴成都草堂》)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">例(1)的“飯”和“瓜”也是話題,但整句的結(jié)構(gòu)和一般話題句不一樣。例(2)的結(jié)構(gòu)是“魚知丙穴/由來美,酒憶郫筒/不用酤”,“魚知丙穴”和“酒憶郫筒”可以抽出來分析,“魚”和“酒”也是話題,但后面的結(jié)構(gòu)也和一般話題句不一樣。要理解這兩句就比較困難。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">圖片</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">杜甫像</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">這兩者的結(jié)構(gòu)都是“NP1+V+NP2”,動詞V前面的NP1是敘述的對象,是一個大范圍,如“飯”是所有的飯,“魚”是所有的魚。在動詞V后面的NP2是這個大范圍之中的一類,如“云子白”指云子(碎云母)一樣白的飯,“丙穴(地名)”指丙穴的魚。中間的動詞V“抄”是“盛起來”的意思,“知”是知道。“飯抄云子白”連起來說是:說到飯,我抄起來的是和云子一樣白的飯;“魚知丙穴”連起來說是:說到魚,我知道的是丙穴的魚。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">這個意思,如果換一種說法,也可以說成“我抄起了云子一樣白的飯”,“我知道丙穴的魚/從來都很美”。即NP1+V+NP2→V+NP2+(之)+NP1。這種就是特殊的話題句。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">我們可以用現(xiàn)代漢語中的兩個例句來加以說明:</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">衣服喜歡時髦的,家具追求高檔的。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">→喜歡時髦的衣服,追求高檔的家具。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">書法推崇王羲之,繪畫欣賞顧愷之。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">→推崇王羲之的書法,欣賞顧愷之的繪畫。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">特殊話題句處于句首的話題也可以是VP,如例(3):</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(3)藏書聞禹穴,讀記憶仇池。(《秦州雜詩二十首》之二十)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">VP“藏書”“讀記”是指稱化的,所以可作話題。在動詞后面的NP是與句首的VP有關(guān)的事物,如“禹穴”“仇池”。句中的V是“聞”“憶”。這種句子也可以換成“V+NP+(之)+VP”來表達,如:聞禹穴之藏書,憶仇池之讀記。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">圖片</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">明陳洪綬作《羲之愛鵝圖》</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">特殊話題句處于句首的話題也可以是AP,如例(4):</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(4)滑憶雕胡飯,香聞錦帶羮。(《江閣臥病走筆寄呈崔盧兩侍御》)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">AP“滑”“香”也是指稱化的,所以可作話題。在動詞后面的NP是與句首的AP有關(guān)的事物,如“雕胡飯”“錦帶羮”。句中的V是“憶”“聞”。這種句子也可以換成“V+NP+(之)+AP”來表達,如:憶雕胡飯之滑,聞錦帶羮之香。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">總之,特殊話題句的結(jié)構(gòu)是:話題+V+NP,話題可以是名詞詞組、動詞詞組、形容詞詞組。V大多是“憶”“想”“聞”“知”之類表感知或認知的動詞,V后面的NP是與話題有關(guān)的人或事物。這種特殊話題句可以換一種句式表達:把原來在句首作話題的NP/VP/AP移到(V+NP)后面,構(gòu)成“V+NP+(之)+(NP/VP/AP)”的句式。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">圖片</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">中唐壁畫《野宴圖》</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">圖片</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">圖片</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">敦煌壁畫中的宴飲場景</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(二)根據(jù)話題是NP/VP/AP的不同,舉出杜甫詩中這些特殊話題句的例句。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">1.NP1+V+NP2</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(5)寺憶新游處,橋憐再渡時。(《后游》)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">→憶新游處之寺,憐再渡時之橋。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(6)羽翼懷商老,文思憶帝堯。(《收京三首》之二)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">→懷商老之羽翼,憶帝堯之文思。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(7)(客情投異縣,)詩態(tài)憶吾曹。(《赴青城縣》)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">→憶吾曹之詩態(tài)。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">2.VP+V+NP2</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(8)擇木知幽鳥,潛波想巨魚。(《中宵》)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">→知幽鳥之擇木,想巨魚之潛波。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(9)枕戈憶句踐,渡浙想秦皇。(《壯游》)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">→憶句踐之枕戈,想秦皇之渡浙。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(10)退藏恨雨師,健步聞旱魃。(《七月三日亭午已后》)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">→恨雨師之退藏,聞旱魃之健步。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(11)失學從愚子,無家任老身。(《不離西閣二首》之一)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">→從愚子之失學,任老身之無家。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(12)刺船思郢客,解水乞吳兒。(《陪鄭廣文游何將軍山林十首》之八)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">→思郢客之刺船,乞吳兒之解水。(乞:贊許。)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(13)傷時愧孔父,去國同王粲。(《通泉驛南去通泉縣十五里山水作》)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">→愧孔父之傷時,同王粲之去國。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(14)伏柱聞周史,乘槎有漢臣。(《贈王二十四侍御契四十韻》)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">→聞周史之伏柱,有漢臣之乘槎。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(15)露裛思藤架,煙霏想桂叢。(《遣悶奉呈嚴鄭公二十韻》)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">→思藤架之露裛,想桂叢之煙霏。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(16)歸羨遼東鶴,吟同楚執(zhí)珪。(《卜居》)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">→羨遼東鶴之歸,同楚執(zhí)珪之吟。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(17)乞米煩佳客,鈔詩聽小胥。(《贈李八秘書別三十韻》)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">→煩佳客之乞米,聽小胥之鈔詩。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(18)(筑場憐穴蟻,)拾穗許村童。(《暫往白帝復還東屯》)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">→許村童之拾穗。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">3.AP+V+NP2</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(19)(遲暮少寢食,)清曠喜荊扉。(《甘林》)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">→喜荊扉之清曠。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(20)黃落驚山樹,(呼兒問朔風。)(《耳聾》)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">→驚山樹之黃落。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">圖片</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">梅福像</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">下面的例句,同一聯(lián)的兩句,作話題的,有的是NP,有的是VP。所以另作一類:</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(21)隱吏逢梅福,游山憶謝公。(《送裴二虬尉永嘉》)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">→逢梅福這個隱吏,憶謝公之游山。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(22)音書恨烏鵲,號怒怪熊羆。(《偶題》)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">→恨烏鵲之(不傳)音書,怪熊羆之號怒。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">在杜甫詩中,有的一聯(lián)中,一句是特殊話題句,另一句是一般話題句。如:</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(23)勞生愧嚴鄭,外物慕張邴。(《渼陂西南臺》)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">這一聯(lián)的上下兩句,結(jié)構(gòu)原是一樣的。上句是說:在勞生方面愧對嚴鄭(嚴均平和鄭子真,都是漢代的隱士);下句是說:在外物(置身物外)方面羨慕張邴(張仲蔚和邴曼容,也是漢代的隱士)。但嚴鄭是不勞生的,所以和話題“勞生”無關(guān),這就是一般話題句,不能轉(zhuǎn)換為“愧顏鄭之勞生”。而張邴是外物的,和話題“外物”有關(guān),所以是特殊話題句,可轉(zhuǎn)換為“慕張邴之外物”。這說明特殊話題句和一般話題句是有區(qū)別的,但也不能截然分開。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">圖片</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">鄭子真書“石虎”</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">這種特殊話題句,在唐代其他詩人的作品中,以及宋代的詩詞中都很常見。如:王力曾引過葉圣陶的幾句話:“‘千古江山,英雄無覓孫仲謀處。’此在散文為絕對不通之語。而按照格律諷誦‘英雄無覓孫仲謀處’八字,自能理會其為英雄如孫仲謀者更無覓處之意?!保ㄍ趿Γ?962/1990:328)“英雄無覓孫仲謀處”就是一個特殊話題句?!坝⑿邸笔窃掝},“無覓”是V,“孫仲謀”是NP2;可以轉(zhuǎn)換為“無覓孫仲謀這樣的英雄處”。可見,了解特殊話題句,對閱讀唐宋詩詞是很有幫助的。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">圖片</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">葉圣陶</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">二、特殊“兼語句”</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">在本節(jié)的標題中,“兼語句”是打引號的。這意思是說,這些不是通常所說的兼語句,而只是借此名目而已。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">真正的兼語句是古漢語的“命弟子往觀”和現(xiàn)代漢語的“叫他來”之類?!暗茏印奔仁恰懊钡馁e語,又是“往觀”的主語?!八奔仁恰敖小钡馁e語,又是“來”的主語。真正的“兼語”必須跟在使令動詞后面,用得不很普遍。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">本節(jié)所說的特殊“兼語句”,指的是這樣的結(jié)構(gòu):一個普通動詞帶一個賓語,而在賓語后面又出現(xiàn)一個形容詞,和前面的賓語構(gòu)成主謂關(guān)系。這種結(jié)構(gòu)在散文中是不會出現(xiàn)的,但在唐詩中卻并不少見。如杜甫詩的句子:</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(24)內(nèi)分金帶赤,恩與荔枝青。(《贈翰林張四學士垍》) </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(25)仰凌棧道細,俯映江木疏。(《五盤》)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(26)云來氣接巫峽長,月出寒通雪山白。(《古柏行》)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(27)半頂梳頭白,過眉拄杖斑。(《入宅三首》之二)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(28)樽當霞綺輕初散,棹拂荷珠碎卻圓。(《宇文晁崔彧重泛鄭監(jiān)前湖》)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(29)(患氣經(jīng)時久,)臨江卜宅新。(《有客》)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(30)前登寒山重,(屢得飲馬窟。)(《北征》)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(31)明涵客衣凈,(細蕩林影趣。)(《太平寺泉眼》)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(32)舊挹金波爽,(皆傳玉露秋。)(《十六夜玩月》)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(33)濟江元自闊,(下水不勞牽。)(《行次古城店泛江作》)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">例(24)“金帶”是“分”的賓語,但又是“赤”的主語。“荔枝”也同樣。這兩句應讀作“內(nèi)分金帶而金帶赤,恩與荔枝而荔枝青”?;蛘?,可以看作詩句的意思是“內(nèi)分赤金帶,恩與青荔枝”?!俺唷笔恰敖饚А钡亩ㄕZ,“青”是“荔枝”的定語。只不過出于詩律的要求,“赤”和“青”放到句末了。其他的例句都可以同樣理解。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">圖片</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">容漱石作《年年有利圖》</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">值得注意的是例(28)和例(33)?!拜p初散”“碎卻圓”“元自闊”,無論從結(jié)構(gòu)看還是從意義看,都不可能作定語。那么,這兩個例句只能讀作“樽當霞綺而霞綺輕初散,棹拂荷珠而荷珠碎卻圓”,“濟江而江元自闊”了。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">這種句子要和動補結(jié)構(gòu)區(qū)分開。動補結(jié)構(gòu)如:</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(34)大聲吹地轉(zhuǎn),高浪蹴天浮。(《江漲》)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(35)石角鉤衣破,(藤梢刺眼新。)(《奉陪鄭駙馬韋曲二首》之一)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">例(34)的“轉(zhuǎn)”是動詞“吹”的結(jié)果,“浮”是動詞“蹴”的結(jié)果。例(35)的“破”是動詞“鉤”的結(jié)果。動補結(jié)構(gòu)有兩種形式:VCO和VOC。這些例句是VOC。顯然,例(24)—例(33)都不是動補結(jié)構(gòu),而是唐詩中一種特殊句式。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">圖片</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">蕭滌非主編《杜甫全集校注》</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">三、關(guān)系語處于特定位置</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">“關(guān)系語”是王力使用的術(shù)語。王力說:“散文里也有關(guān)系語,但往往限于帶方位詞的方位語,如‘江上’‘山中’之類,或少數(shù)時間語,如‘今日’‘明年’之類。詩句中的關(guān)系語的范圍較廣,非但一切表示方位或時間的名詞語都可以用為關(guān)系語,甚至不表示方位或時間的名詞語也可用來表示種種關(guān)系(例如方式、因果等)。又非但名詞語可為關(guān)系語,甚至謂語形式和句子形式也可以有此用途。在散文里,關(guān)系語本來就可以憑空地插入句子里,并不需什么介詞。至于在詩歌里,就更完全不用介詞了?!保ㄍ趿Γ?989:323)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">既然關(guān)系語不用介詞,那就在形式上和一般名詞或名詞詞組完全相同。如果關(guān)系語出現(xiàn)在通常主語、賓語所在的位置上,或者關(guān)系語插入句中,往往會引起誤解。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">圖片</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">王力著《漢語詩律學》</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(一)關(guān)系語出現(xiàn)在通常主語所處的位置上,往往會誤解為主語。其實都不是主語。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(36)群盜無歸路,衰顏會遠方。(《戲題寄上漢中王三首》之三)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">這是說由于有群盜,我等都無路歸鄉(xiāng),只能在衰顏時會于遠方。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(37)親朋滿天地,兵甲少來書。(《中宵》)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">這是說親朋遍于四方,但由于甲兵很少來書。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(38)稻粱須就列,榛草即相迷。(《到村》)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">這是說為了稻粱我必須就列(任職),而家中門徑就荒蕪了。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(39)天地空搔首,頻抽白玉簪。(《樓上》)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">這是說孤身處于天地之間只能搔白首,抽玉簪。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(40)畫圖省識春風面,環(huán)佩空歸月夜魂。(《詠懷古跡五首》之三)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">這是說君王只憑圖畫認識王昭君,王昭君去后只能在月夜響著環(huán)佩而空歸其魂。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">圖片</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">王昭君像</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(二)關(guān)系語出現(xiàn)在通常賓語所處的位置上,往往會誤解為賓語。其實都不是賓語。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(41)舟人漁子入浦溆,山木盡亞洪濤風。(《戲題王宰畫山水圖歌》)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">這是說山木由于洪濤風而全都低壓。“亞”是不及物動詞,沒有賓語。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(42)通籍恨多病,為郎忝薄游。(《夜雨》)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">這是說恨未能通籍(去到朝廷),這是由于多??;忝于為郎(尚書員外郎),只是為薄祿而宦游。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(43)明年下春水,東盡白云求。(《第五弟豐獨在江左》)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">這是說明年將乘春水而下江左。“下”的處所沒有出現(xiàn)。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(44)老罷知明鏡,悲來望白云。(《懷舊》)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">這是說從明鏡中知自己的老罷,悲傷時只能空望白云。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(45)畫省香爐違伏枕,山樓粉堞隱悲笳。(《秋興八首》之二)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">這是說由于伏枕(臥病)而與畫省香爐相違,山城粉堞隱于悲笳聲中。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">圖片</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">楊倫著《杜詩鏡銓》</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(三)關(guān)系語插入句中,往往會誤解為是后面動詞或形容詞的主語。其實這些句子的主語都在句首。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(46)階前短草泥不亂,院里長條風乍稀。(《雨不絕》) </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">這是說短草雖沾泥而不亂,長條因受風而乍稀。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(47)葉稀風更落,山迥日初沉。(《野望》)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">這是說樹葉本就稀疏,因受風而更落;在遠處的山邊,紅日初沉。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(48)盤飧市遠無兼味,樽酒家貧只舊醅。(《客至》)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">這是說因市遠而盤飧無兼味,因家貧而樽酒只舊醅。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(49)中丞問俗畫熊頻,愛弟傳書彩鹢新。(《奉送蜀州柏二別駕》)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">這是說中丞乘畫熊車頻頻問俗,愛弟以彩鹢新來傳書。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(50)鄰好艱難薄,氓心杼柚焦。(《奉贈盧五丈參謀琚》)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">這是說因為世事艱難而鄰好變薄,因杼柚其空而氓心甚焦。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">圖片</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">浦起龍著《讀杜心解》</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">四、倒裝句</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(一)在杜詩的注釋中常有人提到“倒裝”。仔細分析,很多都不是倒裝。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">如:</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(51)花妥鶯捎蝶,溪喧獺趁魚。仇兆鰲注:二句倒裝。本言鶯捎蝶而花墮,獺趁魚而溪喧耳。(《重過何氏五首》)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">這是“因—果”還是“果—因”的問題。確實,“鶯捎蝶”是因,“花墮”是果;“獺趁魚”是因,“溪喧”。但不能說詩句是由果及因的就是倒裝,因為詩句除了“因果句”還有“申說句”,先說果再說因的就是申說句?!盎ㄍL捎蝶,溪喧獺趁魚”就是申說句。這兩種都是正常的句式。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(52)星垂平野闊,月涌大江流。黃生曰:此倒裝句法。(《旅夜書懷》)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">這也是“因—果”還是“果—因”的問題。而且,既然詩題是《旅夜書懷》,那么,杜甫是夜間在船上。他先看到了“星垂”,然后想到“平野闊”;先看到了“月涌”,然后想到“大江流”。這是正常的認識過程,這樣表達,并沒有倒裝。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">圖片</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(53)翠深開斷壁,紅遠結(jié)飛樓。仇兆鰲注:斷壁開處,見其深翠。飛樓結(jié)處,見其遠紅。此用倒裝法。(《曉望白帝城鹽山》)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">這是用顏色詞作話題?!按渖睢钡氖鞘裁??是開斷壁?!凹t遠”的是什么?是“結(jié)飛樓”。這是正常的話題句,并沒有倒裝。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(54)綠垂風折筍,紅綻雨肥梅。顧宸:此倒裝句。(《陪鄭廣文游何將軍山林十首》之五)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">這句同上。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(55)銅梁書遠及,珠浦使將旋。師曰:書及銅梁,卻倒言之。(《廣州段功曹到》)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">這也是話題句?!般~梁(地名)”是話題,“書遠及”是述題。不一定要說“書遠及銅梁”。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(56)月明垂葉露,云逐度溪風。史炳曰:此以倒裝見巧也。(《秦州雜詩二十首》之二)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">“月明垂葉露”是正常的句式?!霸浦鸲认L”是“云逐于度溪風”,云為度溪風所逐。這也不是倒裝。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(57)嘆息謂妻子,我何隨汝曹!何焯曰:倒裝法。(《飛仙閣》)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">這句的“隨”是使動。“我何隨汝曹”是“我何使汝曹隨!”</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(58)客病留因藥,春深買為花。董養(yǎng)性曰:二聯(lián)倒句法也。(《小園》)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">這句是把介詞結(jié)構(gòu)充當?shù)臓钫Z“因藥”和“為花”放在動詞后面。這在詩歌中是允許的,不必說是倒裝。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(59)巾拂香余搗藥塵,階除灰死燒丹火。成善楷曰:是搗藥塵余香的倒文……是燒丹火死灰的倒文。(《憶昔行》)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">這句的“搗藥塵”是“香”的補足,說明“香”是搗藥塵之香?!盁せ稹笔恰盎摇钡难a足,說明“灰”是燒丹火指灰。這也是詩歌中常見的(關(guān)于“補足”,參見蔣紹愚,2023)。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(60)委波金不定,照席綺逾依。(《月圓》)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">這句詩有不同看法。趙汸曰:“以金波、綺席拆開顛倒用之?!焙鸷嘣唬骸隘B字為句,不過合者析之,順者倒之,便成法。如‘委波金不定’,合者析之也?!币馑际钦f“波金”是“金波”拆開了用。但有另一種分析。趙次公注:“(月光)委于波中則蕩漾而金色不定,照席上則與綺繡相依?!背鹫做椬⒁舱f:“月注波中,金光搖而不定;月臨席上,綺文依而愈艷。”我贊同趙、仇之說,這不是倒裝。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">圖片</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">仇兆鰲注《杜少陵全集詳注》</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(二)在杜甫詩中,真正的倒裝是有的,但不太多。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">如:</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(61)饑寒奴仆賤,顏狀老翁為。(《贈畢四曜》)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">這句應是“為老翁”。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(62)前輩飛騰入,余波綺麗為。(《偶題》)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">這句應是“為綺麗”。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(63)蜀江如線針如水,荊岑彈丸心未已。(《荊南兵馬使太常卿趙公大食刀歌》)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">這句應是“水如針”。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(64)久拚野鶴如霜鬢,遮莫鄰雞下五更。(《書堂飲既,夜復邀李尚書下馬》)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">這句應是“霜鬢如野鶴”。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(65)琴書散明燭,長夜始堪終。(《向夕》)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">這句應是“明燭散琴書”。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(66)香稻啄余鸚鵡粒,碧梧棲老鳳凰枝。(《秋興八首》之八)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">這句很多人說是“鸚鵡啄余香稻粒,鳳凰棲老碧梧枝”的倒裝,其實不是,這是以“香稻”“碧梧”為話題的話題句。但其中“啄余鸚鵡?!睉獮椤胞W鵡啄余?!?。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">此外,還有一些語序的錯位:</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(67)寒天留遠客,碧海掛新圖。(《觀李固請司馬弟山水圖三首》之一)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">這句應為“掛碧海新圖”。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(68)群山萬壑赴荊門,生長明妃尚有村。(《詠懷古跡五首》之八)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">這句應為“尚有生長明妃村”。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(69)咄咄寧書字,冥冥欲避矰。(《寄峽州劉伯華使君四十韻》)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">這句用《世說新語·黜免》殷浩被廢“唯作‘咄咄怪事’四字而已”之典。本應作“寧書咄咄字”,因與“冥冥”對仗而把“咄咄”提前。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(70)同舍晨趨侍,胡為淹此留。(《更題》)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">這句應為“胡為此淹留”。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">以上討論的都是五言或七言句內(nèi)的句式問題。但在比這高一層次的一聯(lián)之中,或幾聯(lián)之間,還有一些特殊句式。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">圖片</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">《世說新語》</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">五、連貫句</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">唐詩一般是兩句一聯(lián),一聯(lián)之中的兩句,是兩個獨立的句子。但有的一聯(lián)才是一個句子,上句和下句要連起來讀。這在古代,稱之為“十字句”或“十四字句”,我們把它稱為“連貫句”。如:</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(71)荒哉隋家帝,制此今頹朽。(《九成宮》)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">這一聯(lián)主語“隋家帝”在上句,謂語“制此今頹朽”為下句。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(72)飄蕭覺素發(fā),凜欲沖儒冠。(《義鶻行》)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">這一聯(lián)應把“素發(fā)凜欲沖儒冠”連起來讀。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(73)還瞻魏太子,賓客減應劉。(《重題》)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">這一聯(lián)是說,魏太子的賓客減少了應劉(應玚和劉楨)。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(74)早鳧江檻底,雙影謾飄飖。(《西閣三度期大昌嚴明府同宿不到》)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">這句是說:在江檻底,早鳧的雙影謾(空)飄飖。(這是用王喬之典,此處不詳述。)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(75)縱使盧王操翰墨,劣于漢魏近風騷。(《戲為六絕句》之三)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">這一聯(lián)的“縱使”,從“盧王”一直管到“近風騷”。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(76)扁舟不獨如張翰,皂帽應兼似管寧。(《嚴中丞枉駕見過》)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">這一聯(lián)是說自己“不獨扁舟如張翰,應兼皂帽似管寧”。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(77)數(shù)杯君不見,都已遣沉冥。(《軍中醉歌寄沈八劉叟》)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">王嗣奭注:“飲止數(shù)杯,而君不見我之醉已沉冥。十字為句。”</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(78)敢違漁父問,從此更南征?(《陪裴使君登岳陽樓》)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">浦起龍曰:“結(jié)聯(lián)十字為句,言敢違垂問而去乎?”</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(79)由來具飛檝,暫擬控鳴弦。(《秋日夔府詠懷》)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">趙次公注:“兩句通義,言楫飛之疾,如箭之往也。”</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(80)寡妻從為郡,兀者安堵墻。(《入衡州》)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">這一聯(lián)有不同解釋。趙次公曰:“言寡妻平日遭擾,自從崔太守為郡之后,如兀足者之安于堵墻之下,不復驚動也?!?仇注:“寡妻從郡,謂瓘無姬妾之好。兀者安堵,能使殘疾者得所?!逼制瘕堅唬骸啊哑迯摹?,見其約己?!U甙病?,見其仁民。”如果依趙注,則為連貫句。如果依仇注和浦注,就不是連貫句。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">圖片</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">王嗣奭撰《杜臆》</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">六、二聯(lián)相續(xù)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">葛立方《韻語陽秋》卷一:“子美詩以后二句續(xù)前二句處甚多。如《寄張山人》詩:‘曹植休前輩,張芝更后身。數(shù)篇吟可老,一字買堪貧?!断捕庞^到》詩云:‘待爾嗔烏鵲,拋書示鹡鸰。枝間喜不去,原上急曾經(jīng)?!肚纭吩娫疲骸澍B爭引子,鳴鶴不歸林。下食遭泥去,高飛恨久陰?!杜P病》詩云:‘滑憶雕菰飯,香聞錦帶羮。溜匙兼暖腹,誰欲致杯罌?!绱酥惗嘁?。此格起于謝靈運《廬陵王之墓下》詩云:‘延州協(xié)心許,楚老惜蘭芳。解劍竟何及,撫墳徒自傷?!钐滓鄷r有此格,‘毛遂不墮井,曾參寧殺人。虛言誤公子,投杼感慈親’是也?!?lt;/span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">《韻語陽秋》所舉的前后兩聯(lián)在語義上相續(xù),都是一與三相續(xù),二與四相續(xù)。如《寄張山人》,一和三都是說張山人之詩文,二和四都是說張山人的書法。《喜杜觀到》,一和三都是說烏鵲,二和四都是說鹡鸰。《晴》,一和三都是說啼烏,二和四都是說鳴鶴?!杜P病》,一和三都是說雕菰飯,二和四都是說錦帶羹。但杜甫詩中,還有另一種情況:一與四相續(xù),二與三相續(xù)。下面分別舉例。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">圖片</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">葛立方著《韻語陽秋》</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(一)一與三相續(xù),二與四相續(xù)(《韻語陽秋》已舉的例句不列入)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(81)葉縣郎官宰,周南太史公。神仙才有數(shù),流落意無窮。(《敬簡王明府》)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">一與三相續(xù),都是說王明府。二與四相續(xù),都是說自己。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(82)空外一鷙鳥,河間雙白鷗。飄飖搏擊便,容易往來游。(《獨立》)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">一與三相續(xù),都是說鷙鳥。二與四相續(xù),都是說白鷗。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(83)拾遺曾奏數(shù)行書,懶性從來水竹居。奉引濫騎沙苑馬,幽棲真釣錦江魚。(《奉酬嚴公寄題野亭之作》)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">一與三相續(xù),都是說自己在任左拾遺時的事。二與四相續(xù),都是說自己在成都草堂時的事。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(84)石鏡通幽魄,琴臺隱絳唇。送終惟糞土,結(jié)愛獨荊榛。(《贈王二十四侍御契四十韻》)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">這是寫古跡石鏡和琴臺。石鏡是古蜀王開明妃的墓表,琴臺是是司馬相如彈琴之處。一與三說石鏡,二與四說琴臺。趙次公注:“初以石鏡送終,今墓中人已糞土矣;以琴臺以結(jié)夫妻之情,今則徒生荊棘矣?!?lt;/span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(85)枚乘文章老,河間禮樂存。悲秋宋玉宅,失路武陵源。(《奉漢中王手札》)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">第一句以枚乘自比,第三句“悲秋”說的是自己。第二句以河間王比漢中王,第四句“失路”說的是漢中王。王嗣奭曰:“‘悲秋’亦自謂,‘失路’謂王。公之悲同宋玉,自不必言;王以帝之叔父而謫為刺史,是亦失路者也?!?lt;/span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">圖片</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">枚乘像</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(二)一與四相續(xù),二與三相續(xù)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(86)君不見道邊廢棄池,君不見前者摧折桐。百年死樹中琴瑟,一斛舊水藏蛟龍。(《君不見簡蘇徯》)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">一與四相續(xù),說的是廢棄池中曾藏蛟龍。二與三相續(xù),說的是摧折桐中琴瑟之用。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(87)神女峰娟妙,昭君宅有無。曲留明怨惜,夢盡失歡娛。(《大歷三年春白帝城放船出瞿塘峽》)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">一與四相續(xù),說的是神女峰上楚襄王之夢。二與三相續(xù),說的是昭君和她彈奏的曲。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(88)悠悠回赤壁,浩浩略蒼梧。帝子留遺恨,曹公屈壯圖。(《過南岳入洞庭湖》)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">一與四相續(xù),說的是曹操的赤壁之敗。二與三相續(xù),說的是帝子的蒼梧之恨。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">這些相續(xù)的二聯(lián),如果不管平仄和對仗,而僅看語義的聯(lián)系,那么,例(81)就該說成“葉縣郎官宰,神仙才有數(shù)。周南太史公,流落意無窮?!崩?6)就該說成“君不見道邊廢棄池,一斛舊水藏蛟龍。君不見前者摧折桐,百年死樹中琴瑟?!蔽覀冮喿x的時候,應該把相續(xù)的句子連起來理解。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">圖片</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">曹操像</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">余論</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">上面,我們對杜甫詩中一些有特殊句式的詩句做了分析和說明,這對我們閱讀鑒賞詩詞是有幫助的。但是,我們也要說明,古代詩詞的語言畢竟是一種藝術(shù)的語言,有一些句子是高度凝縮的,不可能對每一個句子都作出清晰的句子分析。下面舉杜甫詩的一些例句。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(89)憶昔咸陽都市合,山水之圖張賣時。巫峽曾經(jīng)寶屏見,楚宮猶對碧峰疑。(《夔州歌十絕句》之八)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">這幾句是說夔州的山水曾在圖畫上見過。最后一句“楚宮猶對碧峰疑”,意思是對著碧峰,想到《高唐賦》里所說的楚王宮;對楚王宮是否真的存在,感到懷疑。但這個句子該如何分析?“疑”是什么句子成分?這不好回答。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(90)秋覺追隨盡,來因孝友偏。清談見滋味,爾輩可忘年。(《九月一日過孟十二倉曹十四主簿兄弟》)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">前面兩句,顧宸注云:“‘追隨盡’,言公所與往來之人絕少,惟孟氏兄弟,孝而兼友,故不覺其偏愛耳?!卑选捌苯忉尀椤捌珢邸?,有點勉強??赡芏鸥χ馐钦f盡管“追隨盡”,但孟氏兄弟偏偏來了。但把“偏”放在句末,這個句子怎樣分析?</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(91)匣琴虛夜夜,手板自朝朝。金吼霜鐘徹,花催蠟炬銷。(《西閣三度期大昌嚴明府同宿不到》)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">這四句是寫三夜等候嚴明府不至。一二句說每夜都空開著琴匣,而嚴少府卻仍自去辦官事了。三四句寫一直等到天亮,直到晨鐘響了,蠟炬也燒完了?!盎ā敝笭T花,這句不難懂。但“金吼霜鐘徹”一句不好分析:什么叫“金吼”?其實“金”就是指“霜鐘”;在“霜鐘”之外,在句首再用一個“金”字,只是為了和下一句句首的“花”對仗。這句無法分析,只能意會:是說霜鐘已經(jīng)響徹了。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(92)南征問懸榻,東逝想乘桴。濫竊商歌聽,時憂卞泣誅。(《舟出江陵南浦奉寄鄭少尹審》)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">最后一句“時憂卞泣誅”,是說時常擔憂遭到像卞和一樣的誅伐。“卞泣誅”大概是說使卞和哭泣之誅。但這三個字的結(jié)構(gòu)無法分析。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">圖片</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">卞和像</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">有的句子不好分析是因用典而造成的。如:</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(93)佳聲期共遠,雅節(jié)在周防。明白山濤鑒,嫌疑陸賈裝。(《送魏二十四司直充嶺南掌選》)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">這四句是杜甫對魏的囑咐。最后兩句用山濤之典和陸賈之典。山濤“前后選舉,周遍內(nèi)外,而并得其才”(《晉書·山濤傳》)?!案咦媸官Z賜佗印為南越王。賈至……(佗)賜賈橐中裝直千金”(《漢書·陸賈傳》)。第三句的意思是清楚的:希望魏掌選時要和山濤一樣明白。第四句不好懂:“陸賈裝”和“嫌疑”是什么關(guān)系?趙次公于第四句注:“此又以戒之廉。今魏君往嶺南充掌選判官,如有千金之裝如陸賈,則為嫌疑矣?!睋?jù)此,則“陸賈裝(如陸賈一樣受他人之金)”是一種“嫌疑”。那么,在這件事情上杜甫又如何囑咐魏呢?這就要和第二句“雅節(jié)在周防”聯(lián)系起來。趙次公于第二句注:“戒魏之佐選事如下句也?!边@樣,杜甫的意思是在“嫌疑陸賈裝”一事上需要“周防”。這就是我們在上面所說的“二聯(lián)相續(xù)”,上一聯(lián)的第二句是和下一聯(lián)的第四句有聯(lián)系的,杜甫是囑咐魏要防止受他人之金。但這層意思在字面上沒有明顯地表達出來,只能讓細心的讀者自己去體會。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">圖片</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">陸賈像</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">(94)黠吏因封己,公才或守雌。燕王買駿骨,渭老得熊羆。(《贈崔十三評事公輔》)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">最后兩句,浦起龍注:“‘買駿’‘得熊’,為國進賢之謂。”“渭老得熊羆”,用的是周文王得姜太公之典,“西伯將出獵,卜之,曰:‘所獲非龍非彲,非虎非羆;所獲霸王之輔?!苯Y(jié)果遇到了姜太公(《史記·齊太公世家》)。詩中的“渭老”指姜太公,但為什么《史記》說“所獲”“非虎非羆”,而杜甫詩說“渭老得熊羆”?而且,在句法上,“渭老”和“熊羆”是什么關(guān)系(這不是特殊話題句)?這個問題無法回答。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">圖片</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">姜太公像</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">但這些難以分析的句子終屬少數(shù),絕大部分詩句還是可以分析的。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">[原文載于《清華大學學報》(哲學社會科學版)2024年第3期,作者:蔣紹愚,北京大學中文系]</span></p>